Reimar Heider – Η συμβολή της μαρξικής σκέψης στην ανάπτυξη του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος
Αν πρόκειται να πραγματευτούμε τη σημασία του Καρλ Μαρξ για τον κουρδικό απελευθερωτικό αγώνα, πρέπει πρώτα να περιγράψουμε πολύ σύντομα τις διάφορες φάσεις στην ιστορία του κουρδικού απελευθερωτικού αγώνα. Το εγχείρημα αυτό θα επικεντρωθεί στον ρόλο του Αμπντουλάχ Οτζαλάν, ο οποίος, ως ο σημαντικότερος θεωρητικός και ηγέτης του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος, έχει δημοσιεύσει 81 βιβλία (σύμφωνα με πρόσφατη καταμέτρηση) και βρίσκεται στη φυλακή σχεδόν επί 20 έτη, τα 3 τελευταία εκ των οποίων τα περνά όντας σε πλήρη απομόνωση, χωρίς να έχει καμία επαφή με τον έξω κόσμο.
Σύντομη ιστορική αναδρομή
Τα ιδρυτικά χρόνια (1973-1983)
Τα ιδρυτικά αυτά χρόνια καλύπτουν τα 10 χρόνια μεταξύ της συγκρότησης της πρώτης ιδεολογικής ομάδας γύρω από τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν το 1973 και της έναρξης του ένοπλου αγώνα κατά του τουρκικού καθεστώτος το 1984. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δημιουργήθηκε μια ολόκληρη σειρά από θεωρητικά και προγραμματικά κείμενα, τα οποία είναι πλέον όλα διαθέσιμα στο διαδίκτυο (αν και συχνά μόνο στα τουρκικά), συμπεριλαμβανομένου του ιδρυτικού προγράμματος του PKK (Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν) του 1978.
Αν εξετάσουμε αυτά τα κείμενα, τα οποία γράφτηκαν ως επί το πλείστον μετά από συλλογική συζήτηση με επικεφαλής τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν, θα βρούμε σε αυτά τα ίχνη μιας εκτεταμένης ανάγνωσης του Καρλ Μαρξ από τους πρώτους πρωταγωνιστές του κινήματος. Το κόμμα αυτοπροσδιοριζόταν ως προλεταριακό κόμμα, με την ανάλυσή του για την πολιτική κατάσταση της εποχής να βασίζεται στα διαφορετικά συμφέροντα των διαφόρων τάξεων.
Τα χρόνια του αγώνα
Την περίοδο που ο αντάρτικος πόλεμος αναπτύχθηκε σημαντικά, αυξάνοντας το δυναμικό των αγωνιστών από τον αρχικό πυρήνα των 30 στους 30.000, τα πρακτικά προβλήματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Ζητήματα εξουσίας και γραφειοκρατίας ήρθαν στο προσκήνιο, καθώς ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ARGK) ήλεγχε σημαντικές εδαφικές εκτάσεις, τουλάχιστον προσωρινά. Ταυτόχρονα, η εξέταση του ρόλου της θρησκείας έγινε πιο σημαντική, καθώς μεγάλα τμήματα του πληθυσμού ήταν και εξακολουθούν να είναι θρησκευόμενα, με πολλές διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες να υπάρχουν στην περιοχή.
Ένα από τα πιο εκπληκτικά επιτεύγματα του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος ήταν ότι έγινε μαζικό κίνημα, χωρίς όμως να αποτελεί θρησκευτικό κίνημα, σε μια θρησκευτική κοινωνία. Το κλειδί για αυτό το επίτευγμα ήταν η ακριβής κατανόηση των διαφορετικών θρησκειών από το κίνημα και η αποκήρυξη της άμεσης αντιπαράθεσης με τη θρησκεία. Η θρησκεία αντιμετωπίζεται διαλεκτικά στις διάφορες λειτουργίες της. Από τη μία πλευρά παρέχει κοινότητα, προσφέρει στους ανθρώπους ηθικές κατευθυντήριες γραμμές και μια αφήγηση για το παρελθόν και το μέλλον. Από την άλλη πλευρά, η θρησκεία γίνεται παιχνίδι για τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης και χρησιμεύει, για να στρέφει τις κοινότητες τη μία εναντίον της άλλης, ακόμη και σε σημείο γενοκτονίας. Αυτή η κατανόηση καθιστά δυνατή τη συνεργασία διαφορετικών κοινοτήτων και την αποφυγή συγκρούσεων, όπου το κίνημα ασκεί επιρροή.
Το νέο παράδειγμα (1999 – σήμερα)
Μετά την απαγωγή του Αμπντουλάχ Οτζαλάν από το Ναϊρόμπι το 1999 και την επακόλουθη κατάπαυση του πυρός που διήρκεσε περίπου 5 χρόνια, το κίνημα υποβλήθηκε σε μια συνολική επανεκτίμηση των θεωρητικών του βάσεων. Στη διαδικασία αυτή καθοριστικό ρόλο έπαιξαν τα γραπτά του Οτζαλάν στη φυλακή, στα οποία επεξεργάστηκε τόσο τη δική του πολιτική-πρακτική εμπειρία, όσο και την ανάγνωση μαρξιστών συγγραφέων και άλλων, από τον Χέγκελ μέχρι τον Μάρεϊ Μπούκτσιν. Ο αναπροσανατολισμός του κινήματος σε αυτή τη βάση αποτελεί το υπόβαθρο για την επανάσταση στη Ροζάβα/Βόρεια Συρία, αλλά και για την πολιτική του HDP (Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών) στην Τουρκία.
Η σημασία του Καρλ Μαρξ
Ποια ήταν λοιπόν η σημασία του Καρλ Μαρξ για το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα όλα αυτά τα χρόνια; Θα ήθελα να παρουσιάσω μια σειρά από θεωρητικά και πρακτικά σημεία αναφοράς που καταδεικνύουν πώς το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα ακολουθεί ουσιαστικά τη φιλοσοφία και τη μέθοδο του Καρλ Μαρξ, αλλά και πού αποκλίνει από αυτές.
Η αρχή είναι ένα συμβάν από την εποχή του κινήματος του 1968 στην Τουρκία. Ο Αμπντουλάχ Οτζαλάν, ο οποίος ήταν αρκετά θρησκευόμενος στα νιάτα του, απέκτησε ένα αντίτυπο του βιβλίου του Leo Huberman “Το αλφαβητάρι του σοσιαλισμού”, μια δημοφιλή εισαγωγή στον μαρξισμό. Αφού το το διάβασε, λοιπόν, κατέληξε στο συμπέρασμα πως “ο Μωάμεθ έχασε, ο Μαρξ κέρδισε”.
Οι τουρκικές μεταφράσεις των έργων του Καρλ Μαρξ εκείνη την εποχή είχαν αμφίβολη φήμη και αργότερα δέχθηκαν εκτεταμένη κριτική και αναθεωρήσεις. Επιπλέον, το νέο κίνημα δεν ενδιαφερόταν πρωτίστως για οικονομικές λεπτομέρειες, αλλά για τη θεωρία και την πρακτική των απελευθερωτικών αγώνων, που είχαν ως πηγές έμπνευσης τον Μαρξ και τον Λένιν, στην Κούβα, την Αγκόλα και κυρίως στο Βιετνάμ. Κι όμως, ορισμένα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του Καρλ Μαρξ αποτελούν εδώ και 45 χρόνια το ιδεολογικό επίκεντρο του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος. Πολλά από αυτά έχουν εμπεδωθεί τόσο πολύ στο κίνημα, ώστε να μην γίνονται πλέον αντιληπτά ότι προέρχονται από τον Καρλ Μαρξ.
Ιστορία
Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει η φιλοσοφία της ιστορίας. Όλες οι συνθήκες δημιουργούνται από τους ανθρώπους και μπορούν να αλλάξουν από τους ανθρώπους. Επιπλέον, υπάρχει η πεποίθηση ότι η ιστορία κινείται νομοτελειακά προς τον σοσιαλισμό, αν και απαιτείται η παρέμβαση συνειδητοποιημένων επαναστατών. Παρόλο που ένας τέτοιος ντετερμινισμός έχει επικριθεί εκτενώς μέσα στο κίνημα πρόσφατα, η συνείδηση ότι βρισκόμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας ήταν αρκετά χρήσιμη για την αντιμετώπιση, ταυτόχρονα ή διαδοχικά, του ΝΑΤΟϊκού κράτους της Τουρκίας και των βασανιστών της, των αραβικών δεσποτών στη Συρία και το Ιράκ και της θεοκρατίας των μουλάδων στο Ιράν.
Πέρα από αυτό, όμως, ο Οτζαλάν αποδεικνύεται μαθητής της μεθόδου που ο Φρίντριχ Ένγκελς καταδεικνύει στο έργο του “Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους”. Χρησιμοποιώντας τα τελευταία ευρήματα της επιστημονικής έρευνας, επιχειρεί να αποκαλύψει και να ασκήσει κριτική στην ιστορικότητα των θεμελίων της σημερινής κοινωνίας. Όπως και ο Ένγκελς, ο Οτζαλάν ασχολείται και αυτός με την προέλευση του κράτους, αλλά ασχολείται λεπτομερώς με τα πρώτα κράτη, τις σουμεριακές πόλεις-κράτη, όπως η Ουρούκ και η Νιπούρ, για την ύπαρξη των οποίων ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν μπορούσαν να έχουν γνώση Το αποτέλεσμα είναι μια συναρπαστική ανάλυση των θεολογικών θεμελίων της κρατικής σκέψης από τη μυθολογία των Σουμερίων έως την κοσμική θρησκεία του εθνικισμού.
Η μεγαλύτερη προσοχή, ωστόσο, δίνεται στις μη κρατικές δομές που υπήρχαν πριν από τα κράτη, ως αντίθεση στις οποίες πρόβαλε το κράτος. Ο Οτζαλάν αφιερώνει μεγάλη προσοχή σε αυτές τις δομές και στη συνεχιζόμενη ύπαρξή τους στα αντιπολιτευτικά θρησκευτικά και φιλοσοφικά κινήματα. Σιγά σιγά απομακρύνεται από το αξίωμα του Μαρξ ότι όλη η ιστορία είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Σήμερα, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα αντιλαμβάνεται την ιστορία ως την ιστορία των συγκρούσεων μεταξύ του κρατικού, αστικού και πατριαρχικού πολιτισμού από τη μια πλευρά και των κοινοτικών αντιστάσεων εναντίον του από την άλλη. Αυτές μπορεί να καθοδηγούνται από γυναίκες ή από ετερόδοξες θρησκευτικές ομάδες, από καταπιεσμένους λαούς και εθνοτικές ομάδες ή από κοινότητες με αντιπολιτευτικές φιλοσοφίες, συμπεριλαμβανομένου του επιστημονικού σοσιαλισμού.
Υποστηρίζω, λοιπόν, ότι ο Οτζαλάν κάνει για τη Μέση Ανατολή ό,τι έκαναν ο Μαρξ και ο Ένγκελς για τη δυτική ιστορία. Γράφει την ιστορία από τη σκοπιά των καταπιεσμένων, με στόχο την κοινωνική απελευθέρωση, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του ιστορικού υλισμού.
Αυτό μας φέρνει στο δεύτερο σημείο, τη διαλεκτική σκέψη.
Διαλεκτική
Όπως ο Καρλ Μαρξ, έτσι και ο Αμπντουλάχ Οτζαλάν σκέφτεται τα πάντα με όρους σχέσεων, με όρους κίνησης, με όρους αντιφάσεων. Ολόκληρη η ιστορία του πολιτισμού, την οποία εξετάζει σε πολλούς τόμους, διέπεται από μια αντίθεση, ήτοι τις γυναίκες, τους λαούς, τις ετερόδοξες θρησκευτικές κοινότητες και τα κινήματα που καταπιέζονται από τον κρατικό πολιτισμό.
Μια από τις μεθόδους της πολιτικής εργασίας των κινημάτων είναι να συνεργάζονται άνθρωποι που προέρχονται από διαφορετικό κοινωνικά και πολιτιστικά υπόβαθρα, για παράδειγμα ένας μικροαστός φοιτητής από την Κωνσταντινούπολη με έναν αναλφάβητο βοσκό από μια ορεινή περιοχή του Κουρδιστάν. Οι συγκρούσεις που προκύπτουν στη συνέχεια αναλύονται, συζητούνται και χρησιμεύουν ως εκπαιδευτικό υλικό για ολόκληρο το κίνημα. Με αυτόν τον τρόπο οι αντιφάσεις καθίστανται παραγωγικά χρήσιμες.
Διεθνισμός
Στην καλύτερη παράδοση του Καρλ Μαρξ, το PKK (Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν) συλλαμβάνει το επίδικο της απελευθέρωσης στη Μέση Ανατολή ως την απελευθέρωση όλων όσων καταπιέζονται στην περιοχή, όχι μόνο των Κούρδων.
Το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα σχεδιάστηκε συγκροτήθηκε εξ αρχής σε διεθνιστική βάση. Ο πρώτος πυρήνας της τριμελούς ομάδας του κινήματος αποτελούνταν από δύο Τούρκους και έναν Κούρδο. Η απελευθέρωση του Κουρδιστάν σχεδιάστηκε τη δεκαετία του 1970 στο πλαίσιο μιας σοσιαλιστικής επανάστασης στη Μέση Ανατολή. Η εκπαίδευση των πρώτων ανταρτών πραγματοποιήθηκε στα στρατόπεδα του παλαιστινιακού PFLP (Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης).
Ο κουρδικός εθνικισμός, που ως επί το πλείστον έπαιρνε τη μορφή συνεργασίας με τις κρατικές δυνάμεις, επικρίθηκε και καταπολεμήθηκε από την αρχή. Αυτό το υπόβαθρο είναι σημαντικό να το γνωρίζουμε σήμερα, όταν όχι μόνο ο αστικός Τύπος παραληρεί για ένα “κουρδικό κράτος” στη Βόρεια Συρία. Σε ένα πρόσφατο ταξίδι μου στη Βόρεια Συρία, είδα το τεράστιο νεκροταφείο του Κομπάνι, όπου είναι θαμμένοι οι περισσότεροι από τους εθελοντές που προκάλεσαν τη σημαντικότερη ήττα του Ισλαμικού Κράτους. Περισσότεροι Κούρδοι εθελοντές, ωστόσο, έπεσαν στην απελευθέρωση των λεγόμενων “αραβικών” πόλεων, όπου οι δημοκρατικές δυνάμεις της Συρίας οικοδομούν ένα πολυεθνικό και πολυθρησκευτικό σύστημα συμβουλίων.
Γυναικεία χειραφέτηση
Με την έμφαση που δίνει στην απελευθέρωση των γυναικών, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα υπερβαίνει κατά πολύ τον Μαρξ και σχεδόν όλα τα άλλα επαναστατικά κινήματα. Αν και ο Μαρξ παρείχε, επίσης, τη βάση για την ανάλυση της αναπαραγωγής με τη θεωρία του για την υπεραξία, ασχολείται ουσιαστικά με την παραγωγή. Με βάση την ανάλυση του ζητήματος του φύλου ως την ουσιαστική κοινωνική αντίφαση στη Μέση Ανατολή, ο Οτζαλάν, από την άλλη πλευρά, ερμηνεύει τη σχέση μεταξύ “αναπαραγωγής” και “παραγωγής” αντίστροφα. Η οικονομία της παροχής τροφής και ρουχισμού και της ανατροφής των παιδιών, η οποία ουσιαστικά περατώνεται από τις γυναίκες, είναι η πραγματική, προσανατολισμένη στην αξία χρήσης οικονομία, ενώ η “οικονομία”, η οποία είναι άλλοτε προσανατολισμένη στην ανταλλακτική αξία και άλλοτε βασίζεται στη βίαιη λεηλασία, είναι μια ανάπτυξη των ανδρών. Ο Οτζαλάν βρίσκει στα αρχαία κείμενα της Μεσοποταμίας αποδείξεις για τη μετάβαση από τη μητριαρχική οικονομία στις πατριαρχικές σχέσεις βίας στις πόλεις-κράτη των Σουμερίων, η οποία διήρκεσε αρκετούς αιώνες, αν όχι χιλιετίες…
Η στάση απέναντι στη γυναικεία χειραφέτηση βρίσκει ορατή έκφραση όχι μόνο στον μεγάλο αριθμό των αυτόνομα οργανωμένων γυναικών-μαχητριών στις αντάρτικες δομές και τις δομές αυτοάμυνας της Βόρειας Συρίας, αλλά και στη διπλή ηγεσία μεικτού φύλου σε όλα τα όργανα, σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος βέτο που μπορούν να ασκήσουν οι γυναικείες δομές.
Η φιλοσοφία της πρακτικής
Ίσως το πιο σημαντικό σημείο στο οποίο το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα εμπνέεται από τον Καρλ Μαρξ και το οποίο ήδη αντηχεί στην περιγραφή του ως “αγωνιστικό κίνημα”, είναι η αντίληψη της μαρξικής σκέψης ως “φιλοσοφία της πρακτικής”. Οι θεωρητικές αντιπαραθέσεις του κινήματος δε γίνονται για λόγους διατύπωσης γνώμης ή για να γεμίσουν σελίδες περιοδικών, αλλά για την απόκτηση γνώσης για την πολιτική πρακτική. Η πρακτική, με τη σειρά της, αποτελεί την αφετηρία για την περαιτέρω ανάπτυξη της θεωρίας. Αυτό συνέβη στο κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορεί να πιστώσει στον εαυτό του ότι έχει προσθέσει περισσότερες από μερικές υποσημειώσεις στο σώμα της σοσιαλιστικής βιβλιογραφίας.
Έτσι, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα αναπτύσσει διαρκώς νέες μεθόδους, για να διαλύσει τις υπάρχουσες σχέσεις εξουσίας και να τις αντικαταστήσει με ισότιμες δομές.
Συμπέρασμα
Με τη δημιουργική ερμηνεία του Καρλ Μαρξ και τη συνεχή, ζωντανή συζήτηση πάνω σε πολλά ζητήματα της σοσιαλιστικής θεωρίας και πρακτικής, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα είναι ίσως το σημαντικότερο, σημερινό, επαναστατικό κίνημα που εντάσσεται στην παράδοση του Καρλ Μαρξ . Το γεγονός ότι πολλοί μαρξιστές γνωρίζουν ελάχιστα γι’ αυτό είναι μια θλιβερή κατάσταση, την οποία εργαζόμαστε ενεργά, για να διορθώσουμε.
Η επανάσταση στη Βόρεια Συρία απειλείται, όχι μόνο από την Τουρκία και τις ισλαμιστικές μισθοφορικές δυνάμεις της. Το ΝΑΤΟ πολεμά, επίσης, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα με σφοδρότητα. Ο Οτζαλάν, στις ιδέες του οποίου βασίζεται ουσιαστικά η επανάσταση στη Βόρεια Συρία, είναι εντελώς απομονωμένος από τον έξω κόσμο στην Τουρκία εδώ και 3 χρόνια. Δεν έχει καμία επαφή με τους δικηγόρους του εδώ και σχεδόν 7 χρόνια. Η διαμαρτυρία ενάντια σε αυτές τις συνθήκες σε αυτή τη χώρα -εκτός από τους Κούρδους- είναι δυστυχώς αρκετά μετριασμένη. Καλώ όλους να μάθουν περισσότερα για την επανάσταση και το κίνημα που την υποστηρίζει και να δείξουν επί τόπου την αλληλεγγύη τους.
Πηγή: Academy of Democratic Modernity
